Açık Bilim & Açık Erişim

Açık Lisanslar

Açık Lisans nedir?

“Açık Lisanslar, katı bir telif hakkı koruması içeren “her hakkı saklı” kavramı yerine “bazı hakları saklı” yaklaşımını benimser. Bu yaklaşım, her nevi eserin paylaşımına, yeniden kullanımına ve adaptasyonuna telif sahibinin belirlediği haklar çerçevesinde izin verir. Açık lisans aslında yeni bir kavram değil. Tarihsel çıkış noktasını 1980’lerde ortaya çıkan GNU kamu lisansına kadar götürebiliriz. Bu özgür yazılım lisansı, açık kaynak yazılımların özgürce kullanılması, paylaşımı ve modifikasyonunu, ayrıca bu yazılımlardan türetilen yeni yazılımların sadece aynı lisansla paylaşılmasını öngören (copyleft) ilk lisans türüydü. Dolayısıyla açık lisanslar özgür yazılım, internet aktivizmi, açık kültür gibi konuların tarihine paralel bir seyir gösterir. Özgür yazılım ile haşır neşir nesil genç yaşta hayatına son veren İnternet aktivisti Aaron Swartz’ı hatırlayacaktır. Aaron, Creative Commons açık lisanslarının kodlarını tasarlanmasında rol alarak Creative Commons’ın ilk mimarlarından biri olmuştur.” Kaynak

Creative Commons nedir?

Creative Commons (CC), bilginin paylaşımına, tekrar kullanımına ve adaptasyonuna olanak veren lisanslama araçlarına sahip kâr amacı gütmeyen uluslararası bir organizasyondur. Creative Commons, bu amaçları gerçekleştirebilmek için açık lisanslar topluluğu sunar. Creative Commons lisansları, eserin ilk sahibinden itibaren katkı veren herkese (tüzel ya da gerçek kişiler) atıf vermek şartıyla, lisansta belirtilen haklar çerçevesinde tekrar izin almaya gerek olmadan eserin kullanımına olanak sağlar. Creative Commons lisansları logo ve lisans kodları aracılığı ile hak sahibi ile kullanıcısı arasındaki iletişimi hızlandırır, paylaşımı sağlar, kullanımı artırır, yaratıcılığı ve inovasyonu güçlendirir.

Hemen belirtmekte fayda var ki Creative Commons mevcut kanunlara alternatif bir yapılanma değil. Sağladığı insan ve makine tarafından okunabilen açık lisanslar ile yaratıcılığı teşvik edici, mevcut yapı ile birlikte çalışan bir mekanizma sunuyor. Açık lisansları sahiplenerek, gündelik yaşamımıza, işimize, çevremize yansıtarak, sınırlarını genişletebildiğimiz ölçüde desteklemek ise elbette kültürel bir değişimi gerektiriyor. Bu kültürel değişimin bir parçası olarak, telif hakları kanunlarını modernleştirme çabalarına telif hakları reformu deniyor. Bu kapsamda istisnaların neler olduğu, teknolojinin sağladığı faydaların kanunlara yansıması, kamu yararına olan içeriklere kısıtlama olmaksızın erişilebilmesi gibi pek çok konuda, özellikle son yıllarda yoğun lobi faaliyetleri sürdürülüyor.” Kaynak

Creative Commons Türkiye

Creative Commons lisansları

Creative Commons telif hakkı lisansları ve araçları kanunun oluşturduğu geleneksel “tüm hakları saklıdır” yapısı içinde bir denge oluşturur. Araçlarımız bireysel yaratıcılardan büyük şirket ve kurumlara kadar herkesin eserlerine basit, standartlaştırılmış bir yol ile telif izinleri vermesini sağlar. Araçlarımızın ve kullanıcılarımızın kombinasyonu geniş ve büyüyen dijital bir halktır ve içerik havuzu telif hakları çerçevesinde kopyalanabilir, dağıtılabilir, düzenlenebilir ve üzerine inşa edilebilir.

 Atıf (BY)

Lisans, kullanan kişilere orijinal esere atıfta bulundukları sürece, eserinizi dağıtma, remix, ince ayar yapma, ya da üzerine çalışma haklarını verir. Bu sunulan en kullanışlı lisanstır. Bu lisans eserin mümkün olduğu kadar çok kullanılması ve yayılması için önerilir.

Lisans Özeti | İngilizce Sürüm (Özet – Tam)

 Atıf-LisansDevam (BY-SA)

Bu lisans eseri kullanan kişilere kendi eserlerini de aynı lisansla lisansladıkları sürece, remix, ince ayar yapma ve üzerine çalışma hakkı verir. Bu lisans genelikle “copyleft”ten bağımsız ve açık erişim yazılım lisansları ile karşılaştırılır. Wikipedia bu lisansı kullanmaktadır ve Wikipedia gibi içeriklerden ya da benzerlerinden yararlanan eserler için önerilmektedir.

Lisans Özeti | İngilizce Sürüm (Özet – Tam)

 Atıf-Türetilemez (BY-ND)

Bu lisans size atıf yapıldığı sürece ve eser değiştirilmeden ticari ya da ticari olmayan dağıtım hakkını verir.

Lisans Özeti  | İngilizce Sürüm (Özet – Tam)

 Atıf-GayriTicari (BY-NC)

Bu lisans diğerlerinin ticari olmayan amaçla eserinizi remix, ince ayar yaparak ya da üzerine geliştirerek kendi eserlerinde kullanmasına izin verir. Ancak ortaya çıkan yeni eseri benzer lisans ile lisanslamak zorunda değildirler.

Lisans Özeti | İngilizce Sürüm (Özet – Tam)

 Atıf-GayriTicari-LisansDevam (BY-NC-SA)

Bu lisans diğerlerinin ticari olmayan amaçla eserinizi remix, ince ayar yaparak ya da üzerine geliştirerek kendi eserlerinde kullanmasına izin verir ve kullanan eserin orjinal lisansının aynısı ile yeni ürünü lisanslamaladır.

Lisans Özeti | İngilizce Sürüm (Özet – Tam)

 Atıf-GayriTicari-Türetilemez (BY-NC-ND)

Bu lisans 6 lisansımız içinde en sınırlayıcı olandır. Eseriniz size atıf vererek indirilebilir ya da paylaşılabilir ancak değiştirilemez ve ticari amaçla kullanılamaz.

Lisans Özeti | İngilizce Sürüm (Özet – Tam)

Creative Commons Sertifika eğitim kaynakları 

İlk olarak 2018 yılında gerçekleştirilen Creative Commons Certificate, tüm detayları ile CC lisanslarını ele alan, açık hareketin pratiklerini ve Commons konseptini içeren geniş kapsamlı bir sertifika programıdır. Creative Commons merkezince ücretli olarak sunulan online sertifika programında kullanılan kaynaklar Atıf 4.0 Uluslararası lisansı ile herkesin kullanımına açıktır.

Sertifika kaynakları toplam altı bölümden oluşuyor

Bu kaynaklar öğrenciler, eğitmenler, akademisyenler, GKAM (galeri-kütüphane-arşiv-müze) profesyonelleri, fon sağlayıcılar ve konuyla ilgilenen tüm ilgiler tarafından bir başvuru kaynağı ve eğitim materyali olarak kullanılabilir.

Creative Commons Sertifika eğitim kaynaklarının en güncel İngilizce sürümü için Certificate Resources sayfasını ziyaret ediniz. Kaynakların en güncel Türkçe sürümünü ise sertifika.creativecommons.org.tr adresinde görebilir, bölümlerin tamamını veya bir kısmını bu adresten indirebilirsiniz.

Kamu Malı Günü

Kamu Malı Günü dünyanın pek çok ülkesinde 1 Ocak günü kutlanır ve eserlerin telif hakkı koruma süresinin sona erdiği günü ifade eder. Bu tarih ülkeden ülkeye yargı alanlarının farklılıklarına göre değişebilmektedir. İlk olarak hangi tarihte kutlandığı konusunda kesin bir bilgi olmamakla birlikte ilk olarak 2004 yılında, Creative Commons’ın kurucu isimlerinden Lawrance Lessig tarafından gündeme getirildiği biliniyor. Kamu Malı Günü konusunda aktif çalışmalar yapan ve etkinlikler düzenleyen organizasyonlar arasında CommuniaCreative CommonsWikimedia VakfıDuke Üniversitesi Kamu Malı Çalışmaları Merkezi’ni sayabiliriz.

Kamu malı kavramı telif hakkı koruma süresi bitmiş veya hiç bir zaman telif hakkı ile korunmamış eserler için kullanılır. İlkinde ülkede geçerli fikri haklar kanununda belirtilen koruma süresi, ikinci durumda ise telif korumasından feragat edilmiş olması söz konusudur. Ülkemizde fikri haklar 1951 tarihli 5846 nolu Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) ile korunur. FSEK’e göre ‘Koruma süresi eser sahibinin yaşadığı müddetçe ve ölümünden itibaren 70 yıl devam eder (Ek cümle: 21/2/2001 – 4630/16 md.) Bu süre, eser sahibinin birden fazla olması durumunda, hayatta kalan son eser sahibinin ölümünden itibaren yetmiş yıl geçmekle son bulur.

1 Ocak günü itibariyle kamu malı haline gelecek eserler için her yıl Vikipedi’de listeler yayınlanıyor. Kamu malı eserler Project GutenbergInternet Archive, ABD Kongre KütüphanesiGoogle BooksHathiTrustEuropeanaCC Search gibi platformlardan tüm dünyanın erişimine ücretsiz ve dijital olarak sunuluyor.” Kaynak

Konu rehberi içeriğine ilişkin izlemenizi önerdiğimiz video kayıtları:

Açık Kültür Bileşenleri ve Açık Lisanslarla Çalışmak 26 Nisan 2023 Video KaydıSunum

CC Türkiye webinar kayıtları