Bu konu rehberi, açık bilim, açık erişim ve ilgili konulara ilişkin temel bilgileri paylaşmak amacıyla oluşturulmuştur. Rehberin içeriğine TÜBİTAK-ULAKBİM Açık Ders Platformu kaynaklık etmektedir. Platformdaki ders içeriğinden yapılan alıntılarla açık bilim konusunda farkındalık yaratılmaya çalışılırken, daha detaylı bilgi edinmek isteyenler için metin içinde yönlendirmeler kullanılmıştır. Türkçe içeriğin veya çevirilerin olmadığı durumlarda yönlendirmeler doğrudan orijinal dildeki sayfalara yapılmıştır.

İçerik oluşturulurken, Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü değerli hocaları tarafından hazırlanan ve yayımlanan Akademiden Notlar serisinin ilgili bölümlerine; İTÜ Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı ile EELISA Açık Bilim Topluluğu ortaklığında gerçekleştirilen ilgili etkinliklere; Açık Veri ve Teknoloji Derneği tarafından hazırlanan ilgili içeriğe de yönlendirmelerde bulunulmuştur.

Açık Bilim nedir?

“Açık Bilim, araştırma verilerinin, laboratuvar notlarının ve diğer araştırma süreçlerinin, araştırma ile araştırmanın dayandığı veri ve yöntemlerin yeniden kullanımına, yeniden dağıtılmasına ve çoğaltılmasına olanak tanıyan koşullar altında serbestçe erişilebilir olduğu, başkalarının işbirliği yapabileceği ve katkıda bulunabileceği bilim pratiğidir (FOSTER Açık Bilim Tanımı). Özetle Açık Bilim, işbirliği içindeki ağlar aracılığıyla paylaşılan ve geliştirilen şeffaf ve erişilebilir bilgidir (Vicente-Sáez & Martínez-Fuentes 2018).” Kaynak

“FOSTER taksonomisine göre, “Açık bilim, bilimsel araştırmaları, verileri ve yayımlamayı, sorgulayan bir toplumun tüm kesimleri için erişilebilir kılma hareketidir.” bir grup ilke ve uygulama olarak tanımlanabilir:

• İlkeler: “Açık Bilim, araştırmalar için artan şeffaflık, yeniden kullanım, katılım, işbirliği, hesap verebilirlik ve tekrarlanabilirlik ile ilgilidir. Kapsayıcılık, açıklık, eşitlik ve paylaşım gibi ilkeler aracılığıyla araştırmaların kalite ve güvenirliğini artırmayı amaçlamaktadır. Yaşam ve Doğa Bilimleri, Mühendislik, Matematik, Soyal Bilimler ve Beşeri Bilimleri kapsayan açık bilim basit olarak, araştırmanın gerektiği gibi yapılması şeklinde düşünülebilir” (Open Science MOOC).
• Uygulamalar: “Açık Bilim, -araştırma çıktılarına erişimin açılması, veri paylaşımı, açık not defterleri, araştırma değerlendirmede şeffaflık, (mümkün olduğunda) araştırmaların tekrarlanabilirliğini sağlama, araştırma yöntemlerinde şeffaflık, açık kaynak kod, yazılım ve altyapı, yurttaş bilimi ve açık eğitim kaynakları dahil olmak üzere- bilimin yapılma biçimindeki değişiklikleri içerir.” Kaynak

“Açık bilim için yapılan en kısa ve öz tanım “Açık bilim, bilimdir” şeklindedir [1]. Gerçekten de açık bilim ile kastedilen bilimin kendisinden farklı bir şey değildir. Bilim var olduğundan beri, bilime ilişkin süreçler ve çıktılar da vardır ve tüm bunların mümkün olduğunca şeffaf olması gerekmektedir. Benzer şekilde, bilimsel her türlü çıktının herkes tarafından erişilebilir olması gerektiğini savunan “açık erişim” kavramının ilk kez 2002’de Budapeşte Açık Erişim Bildirgesinde kullanıldığı kabul edilse de [2] bu eylemin varlığı çok daha öncesine dayanmaktadır. Özellikle fizikçilerin çalışmalarını internet üzerinden açık erişimli olarak paylaştığı arxiv [3], 1991 yılında kurulmuş ve açık erişim anlamında öncülük etmiş bir platformdur [4]. Bu anlamda, bilimsel çıktılara herkes tarafından erişiminin gündeme gelmesindeki en önemli gelişmenin bir erişim devrimi olarak kabul edilen internet olduğu açıktır.  Internet her şeyi olduğu gibi akademik yayıncılığı da etkilemiş ve yayıncılık basılı ortamdan dijital ortama kaymıştır. ” Kaynak 

İTÜ ve EELISA’daki açık bilim çalışmaları, açık bilimin toplumsal katkısı ve gelişimine yönelik beklentilerin yer aldığı röportaj, 10 Temmuz 2024 tarihinde İTÜ Haberler’de yer aldı. Yazının detaylarına buradan ulaşabilirsiniz.

EELISA açık bilim metodolojik araç kiti, stratejik planlama ve uygulama kılavuzu vb. açık bilimin politikadan uygulamaya dönüştürülmesi sürecinde yararlanabileceğiniz güvenilebilir içeriğe EELISA Açık Bilim sayfasından ulaşabilirsiniz.

Konu rehberi içeriğine ilişkin izlemenizi önerdiğimiz video kayıtları:

Akademiden Notlar 107: UNESCO Açık Bilim Raporu 22 Aralık 2023

Açık Bilim Nedir, Neleri Değiştirir ? EELISA İTÜ 02 Şubat 2022

Akademiden Notlar 79: Açık Erişim Haftası Özel Yayını 28 Ekim 2022

Akademiden Notlar 78: Açık Bilimde Son Gelişmeler 21 Ekim 2022

[Açık Kürsü] 5. Bölüm: Açık Bilim ve Etkileri – Prof. Dr. Yaşar Tonta 01 Mart 2021

Akademiden Notlar 7: Açıklık Kültürü 13 Mayıs 2020

Akademiden Notlar 2: Neden Açık Bilim? 29 Mart 2020